ZESPÓŁ ZAMKOWO-PARKOWY W SUCHEJ BESKIDZKIEJ

Początki zamku w Suchej wiążą się z osobą Kaspra Castiglione, krakowskiego złotnika włoskiego pochodzenia, który w 1554 r. kupił Suchą od Stanisława Słupskiego, a następnie otrzymał polskie szlachectwo wraz z nazwiskiem „Suski”, przybranym właśnie od nazwy tej miejscowości. To właśnie prawdopodobnie Kasper Castiglione-Suski wzniósł w Suchej pierwszy murowany, piętrowy dwór obronny.

Jednym z jego kolejnych właścicieli był Piotr Komorowski, który w 1. poł. XVII w. znacznie go rozbudował, przekształcając dwór we wspaniałą, późnorenesansową rezydencję, wzorowaną na krakowskiej siedzibie polskich królów, dzięki czemu do dzisiaj zwana jest potocznie „Małym Wawelem”. Zamek stał się też odtąd centrum administracyjnym kompleksu szlacheckich dóbr ziemskich, położonego na zachód od Skawy w dolinie rzeki Stryszawki i jej dopływów, nazywanego odtąd „państwem suskim”. Kolejnej rozbudowy zamku dokonała na początku XVIII w. Anna Konstancja Wielopolska 2º voto Małachowska. Z tego okresu pochodzą m.in. dwie zamkowe wieże: południowo-wschodnia i południowo-zachodnia.

Po Suskich, Komorowskich i Wielopolskich kolejnymi właścicielami zamku zostali Braniccy. W 1845 r. dobra suskie kupił Aleksander Branicki, z którego nazwiskiem wiąże się zgromadzenie w zamkowych salach niezwykle cennej i bogatej kolekcji biblioteczno-muzealnej, systematycznie powiększanej aż do wybuchu II wojny światowej, kiedy to ostatni prywatny właściciel zamku, Juliusz Tarnowski, wyjechał z okupowanego kraju. Niestety podczas zawieruchy wojennej znaczna część zbiorów uległa zniszczeniu, a pozostała – rozproszeniu po różnych archiwach i bibliotekach na terenie Polski.

W okresie PRL zamek pełnił różne funkcje, był między innymi siedzibą szkoły. W l. 70. i 80. XX w. rozpoczęto prace remontowe i konserwatorskie mające przygotować obiekt do planowanego założenia tu filii Państwowych Zbiorów Sztuki na Wawelu. Prace te zostały wstrzymane, a zamek nadal niszczał, aż do 1996 r., gdy został przejęty przez samorząd miasta Sucha Beskidzka. Od tej pory teren zamkowy całkowicie zmienił swe oblicze, a zakrojone na szeroką skalę prace remontowe, wzmożone zwłaszcza po ostatecznym wykupieniu obiektu przez gminę od spadkobierców przedwojennych właścicieli w 2016 r., sprawiły, że zarówno sama rezydencja, jak i jej otoczenie, odzyskały dawny blask. Dziś na zamku mają swą siedzibę Muzeum Miejskie Suchej Beskidzkiej oraz Wyższa Szkoła Turystyki i Ekologii, znajduje się tu także hotel i stylowa restauracja.

Zamek zbudowany został z kamienia łamanego i z cegły. Jego trzy skrzydła otaczają prostokątny dziedziniec. Najdalej wysuniętą na wschód część budowli stanowi pozostałość po dworze obronnym Kaspra Suskiego. Skrzydło południowe, dwupiętrowe, zamykają od strony parku wieże dobudowane do zasadniczej bryły w 1708 roku. Czwartą wieżą w kompleksie, usytuowaną w narożniku skrzydła zachodniego, również dwupiętrowego, jest czworoboczna wieża zegarowa, do której przylega skrzydło północne, parterowe (znajdujące się tu pomieszczenia miały charakter gospodarczy). Oba dwupiętrowe skrzydła otwierają się do dziedzińca pięknym dwukondygnacyjnym krużgankiem arkadowym, który pozostaje swoistym symbolem suskiego „Małego Wawelu”.

W wieży zegarowej, na piętrze, znajduje się kaplica, którą Piotr Komorowski poświęcił swojemu patronowi. Zachowały się tutaj fragmenty oryginalnej polichromii z początku XVII wieku, przedstawiającej, umieszczone w prostokątnych obramieniach, sceny, przedstawiające tajemnice mszy świętej według żywota Pana Jezusa. Najbardziej reprezentacyjna i okazała jednocześnie zamkowa komnata – tzw. sala rycerska – znajduje się na pierwszym piętrze skrzydła zachodniego. Jej ozdobę stanowi okazały, późnorenesansowy, wykonany z piaskowca kominek, w którego zwieńczeniu umieszczone zostały kartusze herbowe Piotra Komorowskiego i jego żony (herby: Korczak i Nowina). Jest to jedna z najciekawszych tego typu realizacji w Polsce.

Pierwsze piętro południowego skrzydła zamku zajmują pomieszczenia Muzeum Miejskiego Suchej Beskidzkiej. Można w nim obejrzeć m.in. ekspozycje poświęcone historii miasta i regionu, znaleziskom archeologicznym pozyskanym podczas budowy sztucznego zbiornika na Skawie – Jeziora Mucharskiego, a także przekazane suskiej placówce zbiory zgromadzone przez Fundację „Czartak” Muzeum im. E. Zegadłowicza w Gorzeniu Górnym – zwłaszcza cenną galerię malarstwa i grafiki polskich artystów z przełomu XIX i XX w.

Przylegający do zamku od strony południowej park zachował do dziś, w większości nie zmieniony, kształt z pierwszej połowy XIX wieku, kiedy to nadano starszemu założeniu formę romantycznego parku krajobrazowego ze sztucznie utworzonym stawem, przez który przerzucony jest kamienny most arkadowy. Na terenie parku zwracają uwagę: ceglany budynek oranżerii, wzniesiony w l. 60. XIX w. stylu angielskiego neogotyku na miejscu starszej poprzedniczki, a także stojący nieopodal tzw. „Domek Ogrodnika”, będący niegdyś częścią całego zespołu obiektów tworzących gospodarcze zaplecze zamku. Prezentowana jest w nim ekspozycja etnograficzna, stworzona i przez wiele lat prowadzona przez Towarzystwo Miłośników Ziemi Suskiej, a obecnie stanowiąca część Muzeum Miejskiego. Obrazuje ona życie codzienne, kulturę materialną i duchową mieszkańców tej ziemi – Górali Babiogórskich i Górali Żywieckich – sprzed stu i więcej lat (m in. wnętrze typowego domostwa, rekonstrukcja szałasu pasterskiego, narzędzia gospodarcze itp.).